Năm 1994, bác sĩ Richard Levitan, chủ tịch Airway Cam Technologies - công ty cung cấp khóa học đặt nội khí quản, phát minh một hệ thống hình ảnh để dạy cách đặt nội khí quản. Qua đó, ông đã nghiên cứu nhiều về thủ thuật này và giảng dạy cho các bác sĩ trên toàn thế giới trong hai thập kỷ qua.

Cuối tháng 3/2020, khi Covid-19 khiến các bệnh viện ở thành phố New York, Mỹ, quá tải, ông tình nguyện dành 10 ngày ở bệnh viện ở Bellevue để giúp đỡ các bác sĩ. "Trong thời gian tại Bellevue, hầu như tất cả bệnh nhân khoa cấp cứu đều bị viêm phổi do Covid-19. Trong vòng một giờ đầu của ca làm thứ nhất, tôi đã lắp ống thở cho hai bệnh nhân", bác sĩ Levitan kể lại.

Ông cho biết: "Những bệnh nhân này không biểu hiện bệnh hô hấp, dù phim chụp X-quang cho thấy họ bị viêm phổi và nồng độ oxy ở dưới mức bình thường. Làm sao chuyện này có thể xảy ra?".

Các bác sĩ bắt đầu nhận ra rằng viêm phổi do Covid-19 ban đầu gây ra tình trạng thiếu oxy thầm lặng, khó phát hiện. Ở bệnh nhân bị viêm phổi, dịch lỏng hoặc mủ chất đầy trong các túi khí của phổi.

Thông thường, người bệnh bị tức ngực, đau khi thở và các vấn đề về hô hấp khác. Song, trong trường hợp viêm phổi do Covid-19, ban đầu, bệnh nhân không cảm thấy khó thở, ngay cả khi nồng độ oxy trong máu giảm. Vào thời điểm đó, họ có mức oxy thấp đáng báo động và bị viêm phổi thể vừa hoặc nặng.

Nồng độ oxy trong máu ở người bình thường là 94-100%. Ở những bệnh nhân Covid-19 bị viêm phổi mà bác sĩ Levitan gặp, mức oxy là 50%.

"Tôi rất ngạc nhiên. Hầu hết bệnh nhân tôi gặp đều bị sốt, ho, đau bụng và mệt mỏi trong một tuần hoặc lâu hơn. Bệnh viêm phổi rõ ràng đã diễn ra trong nhiều ngày song không có triệu chứng hô hấp như khó thở. Khi họ cảm thấy phải đi viện, bệnh đã ở giai đoạn nguy kịch", ông Levitan nói.

Trong sự nghiệp hơn 30 năm, Levitan nhận thấy hầu hết bệnh nhân cần đặt nội khí quản đều bị sốc hoặc khó thở. Những người cần đặt nội khí quản vì thiếu oxy cấp tính thường bất tỉnh hoặc gồng mình để lấy hơi.

Viêm phổi do Covid-19 lại khác. Ông Levitan cho biết: "Phần lớn các bệnh nhân này có nồng độ oxy trong máu thấp đáng kể, nhưng họ vẫn sử dụng điện thoại di động khi chúng tôi lắp các thiết bị theo dõi. Họ thở nhanh, chịu cơn đau tương đối nhỏ, bất chấp mức oxy thấp đến nguy hiểm và viêm phổi".

Nguyên nhân là do nCoV tấn công các tế bào phổi có nhiệm vụ tạo ra chất hoạt động trên bề mặt. Chất này giúp các phế nang trong phổi luôn mở giữa các nhịp thở. Ở giai đoạn đầu của bệnh viêm phổi, các phế nang bị xẹp và nồng độ oxy giảm. Tuy nhiên, phổi vẫn mềm hoặc chưa có nhiều dịch. Bệnh nhân vẫn có thể thải carbon dioxide ra ngoài. Carbon dioxide không tích tụ, nên họ không khó thở.

Để bù đắp lượng oxy bị thiếu, người bệnh thở nhanh và sâu hơn. Tình trạng thiếu oxy âm thầm và phản ứng sinh lý của bệnh nhân thậm chí gây viêm nặng hơn, ảnh hưởng nhiều phế nang hơn cho đến khi mức oxy giảm mạnh. Kết quả là, bệnh nhân tự làm tổn thương phổi bằng cách thở mạnh hơn.

Theo ông Levitan, 25% bệnh nhân chuyển sang giai đoạn tổn thương phổi thứ hai và nguy hiểm hơn. Dịch tích tụ và phổi trở nên cứng, nồng độ carbon dioxide tăng lên và bệnh nhân bị suy hô hấp cấp tính.

"Tình trạng thiếu oxy âm thầm tiến triển nhanh chóng, dẫn đến suy hô hấp. Điều này lý giải cái chết đột ngột ở bệnh nhân Covid-19 từng không thấy khó thở", Levitan nhận xét.

Nhân viên y tế Mỹ chăm sóc bệnh nhân Covid-19 tại phòng hồi sức tích cực hôm 11/2. Ảnh: Reuters.

Một lý do chính khiến đại dịch gây áp lực cho hệ thống y tế là mức độ tổn thương phổi nghiêm trọng của bệnh nhân khi họ đi cấp cứu. Covid-19 giết người thông qua phổi. Nhiều người đến viện khi bệnh ở giai đoạn nguy hiểm, họ đành phải thở máy.

Bệnh nhân thở máy cần nhiều loại thuốc an thần để họ không làm xô lệch hoặc vô tình tháo ống thở. Họ cần truyền thuốc qua tĩnh mạch vào động mạch. Bên cạnh một ống đặt ở khí quản, còn có các ống ở dạ dày và bàng quang. Đội ngũ y tế sẽ xoay bênh nhân nằm sấp và nằm ngửa, hai lần một ngày để cải thiện chức năng phổi.

"Có một cách giúp chúng ta xác định sớm bệnh viêm phổi do Covid-19 và điều trị bệnh hiệu quả hơn. Việc này bao gồm phát hiện sớm tình trạng thiếu oxy âm thầm bằng máy đo nồng độ oxy, có thể mua ở hiệu thuốc", ông Levitan nói.

Sử dụng máy do oxy cũng dễ như dùng nhiệt kế. Thiết bị nhỏ này có một nút bật và được gắn trên đầu ngón tay. Chỉ mất vài giây, nồng độ oxy và nhịp tim sẽ hiển thị trên màn hình.

Ông Levitan cho biết: "Máy đo oxy đã giúp cứu sống hai bác sĩ mà tôi biết. Khi nhận thấy lượng oxy giảm, cả hai đã đến bệnh viện và hồi phục. Việc phát hiện và điều trị sớm rõ ràng cũng có tác dụng đối với Thủ tướng Anh Boris Johnson, khi ông mắc Covid-19".

Theo ông, người sử dụng thiết bị này tại nhà nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh nhầm lẫn và đi viện không cần thiết. Ngoài ra, một số người có vấn đề về phổi mạn tính mà không biết. Nồng độ oxy của họ có thể hơi thấp, nhưng không liên quan đến Covid-19.

Người dương tính với nCoV nên được theo dõi nồng độ oxy trong 7-10 ngày đầu - khoảng thời gian bệnh viêm phổi do Covid-19 phát triển. Người bị ho, mệt mỏi và sốt nên kiểm tra nồng độ oxy khi chưa xét nghiệm hoặc âm tính với nCoV, phòng trường hợp xét nghiệm không chính xác.

"Chúng ta cũng có cách khác để tránh đặt nội khí quản và thở máy ngay lập tức. Đặt bệnh nhân nằm sấp và nghiêng sang một bên giúp thông khí ở vùng phổi dưới và sau, vốn bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi viêm phổi do Covid-19. Việc thở oxy và nằm sấp giúp bệnh nhân thở dễ hơn, ngăn ngừa bệnh tiến triển trong nhiều trường hợp", theo ông Levitan.