- Thưa bác sĩ, được biết vừa qua có một trường hợp mắc bệnh viêm não mô cầu được điều trị tại bệnh viện, bác sĩ có thể cho biết tình hình của bệnh nhân?

- Viêm não mô cầu do vi khuẩn não mô cầu gồm các tuýp A, B, C và W 135 gây nên, được xếp vào bệnh nguy hiểm vì khả năng gây ra tử vong. Nếu bị thể nặng, nhiễm trùng huyết, không được tiếp cận, điều trị sớm dẫn đến sốc nhiễm khuẩn, tụt huyết áp, tổn thương nội tạng, bệnh nhân sẽ chết rất nhanh, chỉ trong vòng 1-2 ngày.

Trường hợp điều trị tại bệnh viện Nhiệt đới T.Ư vừa qua, bệnh nhân ở tình trạng sốc nhiễm khuẩn, tử ban xuất huyết đã lan rộng khắp người, nhưng rất may chữa sốc qua sớm, thoát khỏi tình trạng suy tạng, và đang trong thời kỳ bình phục. Tại đây, chúng tôi cũng không phát hiện thêm trường hợp nào bị nhiễm bệnh.

- Xin bác sĩ cho biết các biểu hiện của bệnh viêm não mô cầu?

- Các triệu chứng của bệnh khởi phát đột ngột, ban đầu sốt, có thể có viêm họng, đau họng, ho. Biểu hiện ban đầu rất dễ nhầm với các bệnh khác. Sau đó sẽ xuất hiện những biểu hiện lâm sàng của hai thể bệnh.

Nếu là thể nhiễm trùng huyết, người bệnh nhanh chóng sốt cao, nhiễm trùng, nhiễm độc toàn thân, xuất hiện trên da những tử ban, ban xuất huyết hình sao. Mức độ ban có thể nhiều hay ít, rải rác hoặc lan rộng trên người, kèm theo tình trạng sốc, hạ huyết áp. Nếu không cấp cứu kịp thời trong vòng sáu giờ sẽ dẫn đến tình trạng xấu, suy nội tạng và dẫn đến tử vong.

Nếu là thể viêm màng não, ngoài biểu hiện sốt ra còn đau đầu dữ dội, nôn, có thể vật vã, hoặc li bì, dẫn đến hôn mê. Khi khám nhận thấy những dấu hiệu của thể bệnh này, bắt buộc phải chọc dò dịch não tủy, phát hiện mủ đục trong dịch màng não. Những trường hợp này có thể kèm theo tử ban hoặc không có tử ban. Nhưng chuẩn đoán căn nguyên phải dựa vào dịch não tủy để nhuộm soi mới phát hiện ra vi khuẩn.

Phải khẳng định căn nguyên hai bệnh cảnh này vì nhiều bệnh cũng có những biểu hiện tương tự. Do vậy, đòi hỏi phải có chuẩn đoán từ phòng thí nghiệm để khẳng định có vi khuẩn hay không.

- Bệnh viêm não mô cầu có nhanh chóng lây lan thành dịch?

- Bệnh lây qua đường hô hấp nên có khả năng phát triển thành dịch. Khi phát hiện có một ca nhiễm não mô cầu thì phải xác định ngay có một ổ dịch. Quy mô dịch lan rộng nhiều hay ít phụ thuộc vào thời gian tiến triển và sự lây lan. Vì thế khi phát hiện một ca bệnh thì phải thông báo dịch tại bệnh viện, báo cáo lên Bộ Y tế, Cục Y tế dự phòng, Viện Vệ sinh Dịch tễ TƯ và địa phương đó để phối hợp tìm và giám sát những người có tiếp xúc với bệnh nhân. Từ đó, phát hiện những người có sốt, viêm họng, có điều kiện lấy bệnh phẩm để xét nghiệm có vi khuẩn hay không để kịp thời chữa trị.

Quy mô dịch chủ yếu ở cộng đồng nhỏ, ổ dịch lẻ tẻ, ở những người tiếp xúc với người bệnh. Vi khuẩn cư trú trong đường hô hấp trên, trong họng, khi tiếp xúc gần, phân tán vi khuẩn qua các hạt nhỏ bắn ra cho các người khác, tuy nhiên không lây lan mạnh mẽ như cúm. Ổ dịch có khoảng 25% người lành cũng có thể mang vi khuẩn. Vì vậy, việc xác định ổ dịch vô cùng quan trọng trong điều trị dự phòng, ngăn cản dịch lây lan mạnh mẽ.

- Khó khăn của việc điều trị bệnh viêm não mô cầu là gì, thưa bác sĩ?

- Thời gian qua, trong vòng khoang 1-2 tháng xuất hiện một vài ổ dịch không liên quan đến nhau, cả Miền Nam và Miền Bắc. Tại các ổ dịch xuất hiện 1-2 ca nhiễm bệnh, nhờ tiến hành điều tra dịch tễ, khống chế nên dịch không bùng phát mạnh.

Hiện nay, khó khăn chính là khâu khẳng định vi khuẩn bằng vi sinh, phải có điều kiện để nuôi cấy, phân lập. Các phòng thí nghiệm ở bệnh viện tỉnh hoặc trung tâm y tế dự phòng ở tỉnh may ra mới có. Ở huyện không nuôi cấy được, thầy thuốc phải có kiến thức về lâm sàng, khi nghi ngờ mắc bệnh có thể giữ điều trị nhưng bắt buộc phải lấy bệnh phẩm gửi lên tỉnh để nuôi cấy, để khẳng định có vi khuẩn hay không. Có xác định được có trường hợp nhiễm bệnh thì mới có chiến lược để dự phòng.

Cũng phải thấy rằng, trước đây có một số vụ dịch diễn ra ở những nơi khó khăn, đặc biệt ở miền núi. Bệnh nhân không kịp đưa đến bệnh viện, bệnh diễn biến nhanh dẫn đến tử vong, người dân thực hiện các nghi lễ cúng bái. Đến khi điều tra trở lại mới phát hiện ra ổ dịch. Vì vậy, cần phải có sự phối hợp của địa phương và sự hỗ trợ của các cơ quan y tế để phát hiện kịp thời các ổ dịch, tránh lây lan.

- Bác sĩ có khuyến cáo gì với người dân trước tình trạng bệnh viêm não mô cầu có diễn biến như hiện nay?

Thời điểm này đang là mùa đông xuân, thời tiết thuận lợi cho các ổ dịch phát triển. Do vậy những trường hợp có biểu hiện sốt, xuất hiện tử ban… phải hết sức cảnh giác. Khi tiếp xúc nơi đông người, gần người bệnh, ở tại ổ dịch thì cần phải đeo khẩu trang. Vệ sinh mũi họng thường xuyên bằng muối sinh lý. Tăng cường sức đề kháng của cơ thể.

Lưu ý đây là bệnh có thể dự phòng bằng kháng sinh, chỉ định dùng kháng sinh với những người tiếp xúc gần với nạn nhân. Trong điều kiện không xét nghiệm được thì phải điều trị dự phòng.

Vi khuẩn não mô cầu còn nhạy với nhiều loại kháng sinh như Penixilin, Ampixilin… Điều quan trọng phải chữa sớm, kịp thời, đủ liều mới diệt được vi khuẩn trong máu. Tuy nhiên, cần chú ý việc dùng thuốc kháng sinh phối hợp với khâu hồi sức mới cứu được bệnh nhân.