Người bán hàng tận dụng những mảnh túi ni lông hay bao tải cũ để bày bán hải sản, gây mất VSATTP. (Ảnh chụp ngày 3-5-2015, tại chợ cóc gần chợ Asean, TP Móng Cái). Ảnh: Hoàng Quỳnh

Khó ở tuyến xã

Nằm ở khu vực trung tâm của TP Hạ Long, phường Bạch Đằng có rất nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh, chế biến thực phẩm (SXKDCBTP); trong đó có 28 cơ sở dịch vụ ăn uống và 38 cơ sở thức ăn đường phố thuộc cấp phường quản lý. Theo Phó Chủ tịch UBND phường Bạch Đằng Nguyễn Thu Huyền, cơ sở do cấp phường quản lý chủ yếu là kinh doanh, chế biến thức ăn đường phố nhỏ lẻ nên việc kiểm tra, kiểm soát rất khó khăn: Khi đoàn đến kiểm tra thì phần lớn là nhân viên bán hàng, còn chủ cơ sở thường xuyên không có mặt. Có cửa hàng khi thấy đoàn đến thì đóng cửa nghỉ bán, khi đoàn đi thì hoạt động bình thường. Có cơ sở không cố định về địa điểm kinh doanh, nếu bị phát hiện sai phạm thì chuyển địa điểm đi nơi khác. Trong khi đó, lực lượng của phường có hạn, Ban Chỉ đạo ATTP chủ yếu hoạt động kiêm nhiệm. Thêm nữa, hoạt động mua bán ở các cơ sở nhỏ lẻ  phần lớn diễn ra vào sáng sớm và cuối giờ chiều, buổi tối, ban đêm. Bởi vậy, phường chủ yếu kiểm tra các cơ sở này theo định kỳ 1 quý/lần; kiểm tra vào các dịp Tết Nguyên đán, các lễ hội, Tết Trung thu và có tăng cường kiểm tra vào Tháng hành động VSATTP.  Bà Huyền còn cho biết: “Khi kiểm tra, để đoàn kết luận thực phẩm có bảo đảm an toàn không thì không có căn cứ vì thiếu thiết bị, chủ yếu quan sát bằng mắt thường; test thử nhanh cũng không nhiều...”.

Việc đảm bảo VSATTP với các cơ sở dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố đang là vấn đề đau đầu với các phường, thị trấn thì ở những nơi người dân chuyên sản xuất, cung cấp nguồn thực phẩm như: Trồng rau, nuôi lợn… việc kiểm tra có đảm bảo ATTP hay không cũng chẳng dễ dàng. Cụ thể như ở xã Tiền An (TX Quảng Yên) có 180ha vùng chuyên rau với hơn 500 hộ tham gia. Chủ tịch UBND xã Tiền An Đàm Quốc Toản cho hay: “Theo quy định, các hộ trồng rau nhỏ lẻ phân cấp về cấp xã quản lý. Để thực hiện, xã chủ yếu đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về sản xuất an toàn. Còn để tiến hành kiểm tra đến từng hộ xem có sử dụng thuốc cấm trong phun tưới rau hay không, sử dụng thuốc trừ sâu đúng quy trình hay không… rất khó, bởi lẽ số hộ trồng rau rất đông, rau trồng mùa vụ, trong khi nhân lực của xã có hạn. Xã cũng không có phương tiện để đo lường xem rau đó có sử dụng chất cấm trong chăm sóc, phun tưới hay không…”.

Xử lý... mới ở “phần ngọn”

Trước một loạt các vấn đề như: Sử dụng chất cấm trong chăn nuôi, trồng trọt, sản xuất, chế biến thực phẩm… những năm gần đây, công tác đảm bảo ATTP được các ngành chức năng vào cuộc quyết liệt. Chỉ riêng quý I-2016, toàn tỉnh đã tổ chức 254 đoàn đi kiểm tra hơn 5.480 cơ sở SXKDCBTP. Qua đó, các đoàn đã phát hiện hơn 950 cơ sở vi phạm về ATTP, tiêu huỷ sản phẩm của 43 cơ sở… Theo Chi cục trưởng Chi cục ATVSTP (Sở Y tế) Nguyễn Minh Chung, qua nhiều năm cho thấy, hầu hết các vụ việc, các cơ sở bị phát hiện vi phạm VSATTP đều thông qua việc kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan chức năng chứ chưa có sự đấu tranh, tố giác của người dân. Trong khi đó, việc kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan chức năng lại không thể thường xuyên, liên tục mà chủ yếu tập trung theo định kỳ, vào các dịp lễ, tết, tháng hành động VSATTP… và rất khó với tới được tất cả các cơ sở SXKDCBTP.

Hiện nay, hầu hết cơ sở SXKDCBTP trên địa bàn tỉnh còn manh mún nhỏ lẻ; các cơ sở dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố chiếm phần nhiều, nhưng lại chủ yếu hoạt động vào sáng sớm, chiều muộn, tối… rất khó để các xã, phường thành lập đoàn đi kiểm tra. Khi kiểm tra phát hiện có vi phạm, các xã, phường gần như mới dừng lại ở nhắc nhở. Việc truy xuất nguồn gốc thực phẩm hiện cũng gặp trở ngại do nhiều cơ sở kinh doanh thực phẩm không ghi chép sổ sách về số thực phẩm mua của ai. Trong khi đó, lượng thực phẩm từ nông, lâm sản sản xuất trên địa bàn hiện nay mới chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu của người dân (trong số này thì phần lớn do người dân sản xuất nhỏ lẻ, chưa được kiểm soát từ khi nuôi, trồng đến tiêu thụ); 60% còn lại vẫn phải nhập từ nơi khác về. Trên địa bàn tỉnh hiện mới chỉ có 4 lò giết mổ gia súc, gia cầm tập trung mà có tới 486 điểm giết mổ nhỏ lẻ trong khu dân cư nên việc kiểm soát vệ sinh thú y gặp khó khăn, mới tập trung ở phần ngọn, nghĩa là kiểm tra, lăn dấu tại các điểm chợ. Còn lượng rau quả được đưa vào địa bàn tỉnh chủ yếu lấy từ chợ đầu mối ở Hà Nội và một số tỉnh lân cận, như: Hải Phòng, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Thái Bình, Lạng Sơn... khi đã chuyển về phân tán lưu hành trên địa bàn tỉnh rất khó kiểm tra. Việc giám sát lấy mẫu kiểm nghiệm thuốc trừ sâu, thuốc bảo quản trên rau, củ, quả; chất cấm có trong thịt lợn... hiện nay cũng khó thực hiện, bởi các mẫu kiểm nghiệm phải mất 1 tuần mới có kết quả, trong khi mặt hàng nông, lâm, thuỷ sản vốn dĩ không thể để lâu...

Từ những nguyên nhân trên có thể thấy, để nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý ATTP cần nâng cao trách nhiệm của các cấp, ngành, nhất là chính quyền địa phương; đẩy mạnh tuyên truyền, vận động thực hiện ATTP; phát huy vai trò của người dân trong việc đấu tranh, phát hiện, tố giác các hành vi vi phạm về bảo đảm ATTP...