Tải lượng vi rút HIV là số lượng vi rút trong mẫu máu xét nghiệm của người sống chung với HIV. Khi càng có nhiều vi rút HIV trong máu, tức tải lượng HIV càng cao thì càng nhiều tế bào T CD4 bị diệt và khả năng tiến triển thành AIDS sẽ nhanh hơn.

Xét nghiệm tải lượng vi rút HIV là đo nồng độ vi rút HIV trong máu. Xét nghiệm được thực hiện bằng cách lấy máu tĩnh mạch rồi chuyển đến phòng xét nghiệm tải lượng HIV chuyên biệt để thực hiện. Tải lượng vi rút HIV có thể dao động từ không thể phát hiện đến hàng nghìn bản sao/ml máu.

Trước đây, người bệnh được giáo dục về xét nghiệm CD4 để quyết định tiêu chuẩn điều trị và theo dõi đáp ứng điều trị ARV. Hiện nay, xét nghiệm tải lượng HIV định kỳ được sử dụng là tiêu chuẩn vàng để theo dõi đáp ứng điều trị bằng thuốc kháng vi rút (ARV) và đánh giá thất bại điều trị. 

Xét nghiệm tải lượng vi rút rất quan trọng để phát hiện những trường hợp tải lượng HIV trên ngưỡng ức chế (>1000 bản sao/ml), chẩn đoán sớm thất bại điều trị ARV bậc 1 và chuyển phác đồ bậc 2 giúp phục hồi hệ thống miễn dịch; ngăn ngừa tiến triển các bệnh lâm sàng (các nhiễm trùng cơ hội, suy mòn); giảm khả năng lây truyền HIV kháng thuốc.

Bên cạnh đó, xét nghiệm tải lượng vi rút còn giúp cho việc đánh giá tuân thủ điều trị; lựa chọn thời gian mang thai tối ưu và phác đồ điều trị để giảm lây truyền HIV từ mẹ sang con. 

- Đối với bệnh nhân mới điều trị, có thể làm xét nghiệm tải lượng vi rút HIV vào các thời điểm: sau 6 tháng điều trị ARV; sau 12 tháng điều trị ARV; tiếp đó cứ 12 tháng sau lại làm xét nghiệm tải lượng vi rút HIV một lần.

- Với phụ nữ mang thai và phụ nữ cho con bú cần xét nghiệm tải lượng vi rút HIV ngay khi phát hiện có thai và định kỳ xét nghiệm 3-6 tháng/lần. 

- Khi nghi ngờ thất bại điều trị, người bệnh sẽ được: đánh giá và tư vấn tăng cường tuân thủ điều trị điều trị; xét nghiệm tải lượng HIV sau 3 tháng; quyết định chuyển đổi/không chuyển đổi phác đồ trên cơ sở sự tuân thủ điều trị và kết quả xét nghiệm tải lượng HIV. 

Tải lượng vi rút HIV trên ngưỡng ức chế: là số lượng vi rút trong máu của bạn cao hơn 1000 bản sao/ml. Điều này là do lượng thuốc ARV trong máu của bạn chưa đủ hoặc thuốc ARV không có tác dụng, khiến HIV có thể nhân lên trong cơ thể bạn. Nguyên nhân thường gặp là do bạn uống thuốc không đều, hay nói cách khác là do bạn tuân thủ điều trị không tốt. Với tải lượng vi rút HIV ≥1000 bản sao/ml cần cân nhắc chuyển đổi phác đồ. Bởi phác đồ ARV hiện tại không kiểm soát được sự nhân lên của HIV, có 2 khả năng: Phác đồ ARV có thể vẫn có tác dụng, nhưng do bạn đã uống thuốc không đều; hoặc phác đồ ARV không còn tác dụng do kháng thuốc hoặc thất bại điều trị.

Tải lượng vi rút dưới ngưỡng ức chế: nghĩa là số lượng HIV trong máu của bạn còn ít,  <1000 bản sao/ml máu. Tuy vậy tải lượng vi rút từ >200 đến <1000  bản sao cho thấy bạn vẫn còn nguy cơ lây nhiễm HIV sang người khác qua quan hệ tình dục.

Khi điều trị bằng thuốc ARV đạt đến mức ức chế HIV, nghĩa là tải lượng HIV dưới 200 bản sao/ml hoặc dưới ngưỡng phát hiện thì bạn sẽ không làm lây truyền HIV sang người khác qua quan hệ tình dục và không làm lây truyền HIV từ mẹ sang con, Không phát hiện = Không lây truyền (K=K). 

Tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện thì số lượng vi rút HIV còn rất ít, có thể không đo lường được bằng các xét nghiệm hiện có. Điều này cho thấy là ARV bạn đang uống có tác dụng tốt, ARV đã ngăn cản không cho HIV nhân lên trong cơ thể bạn. Một người sống chung với HIV giữ được tải lượng vi rút không thể phát hiện ít nhất 6 tháng thì không thể lây truyền HIV cho bạn tình ngay cả khi họ quan hệ tình dục mà không dùng bao cao su. Tuy nhiên, không có nghĩa là cơ thể bạn đã  “dọn sạch” được HIV và bạn không bị nhiễm HIV nữa, HIV vẫn còn lẩn trong các tế bào của cơ thể.

Mặc dù vậy, thông điệp Không phát hiện = không lây truyền (K = K) và các chứng cứ khoa học ủng hộ thông điệp này hiện nay đã và đang làm thay đổi cuộc sống của người có HIV, bạn tình và gia đình họ. Thông điệp K=K mang hy vọng cho người sống chung với HIV. Thông điệp giúp cho những người nhiễm HIV cùng với bạn tình và gia đình họ hiểu rằng điều trị ARV sớm, hiệu quả và liên tục cho phép người sống chung với HIV sống lâu, sống khỏe mạnh, có con và không phải lo lắng về việc lây truyền HIV cho bạn tình của họ miễn là vi rút được ức chế.