Người cao tuổi tập khiêu vũ để giữ gìn sức khỏe - Ảnh: N.C.T.

Các triệu chứng này được gọi chung là chóng mặt tư thế, nguyên nhân là do hạ huyết áp tư thế (HATT), làm máu và ôxy cung cấp lên não bị thiếu.

Hạ HATT sẽ gây nguy hiểm như trường hợp bà N.T.L., 75 tuổi. Trước đó, bà L. thường bị xây xẩm, tối sầm mặt mày mỗi khi đứng dậy. Triệu chứng này thoáng qua rất nhanh, chỉ vài giây là hết. Vì thế bà không đi khám bệnh và không cho con cháu biết. Cho tới một đêm bà L. thức dậy đi tiểu, khi đi được vài bước bà có cảm giác quay cuồng và quỵ ngã. Sau té, bà không tự đứng dậy được, phần hông bên phải đau rất nhiều. Kết quả khám bệnh cho thấy bà bị gãy cổ xương đùi bên phải.

Một số nguyên nhân

Theo American Academy of Neurology, hạ HATT là sự giảm huyết áp động mạch khi chuyển từ tư thế nằm sang tư thế đứng sau ba phút: huyết áp tâm thu giảm trên 20 mmHg, huyết áp tâm trương giảm trên 10 mmHg.

Bình thường huyết áp được duy trì ổn định để cung cấp đầy đủ máu đến các cơ quan trong cơ thể. Để duy trì huyết áp bình thường cần các yếu tố:

- Sự co thắt của thành mạch máu.

- Có đủ máu và dịch trong lòng mạch máu.

- Hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm điều hòa hoạt động của mạch máu.

Khi cơ thể chuyển sang tư thế đứng, do ảnh hưởng của trọng lực, máu sẽ dồn xuống chân. Ngay lập tức hệ thần kinh giao cảm được kích thích dẫn đến nhịp tim tăng, tim co bóp mạnh hơn và mạch máu co thắt nhiều hơn. Tất cả hoạt động này nhằm làm tăng huyết áp để đẩy máu lên não và các cơ quan khác một cách đầy đủ.

Bất kỳ nguyên nhân nào ảnh hưởng lên bốn yếu tố trên sẽ làm máu không đẩy lên não được mà dồn xuống chân (do tác động của trọng lực) sẽ gây ra tình trạng hạ HATT.

Những nguyên nhân dẫn đến hạ HATT thường thấy:

- Giảm thể tích dịch trong lòng mạch: ói mửa, tiêu chảy, sốt, mất máu.

- Do sử dụng thuốc ảnh hưởng lên hệ thần kinh tự động, thuốc ức chế beta, thuốc điều trị tăng huyết áp, thuốc lợi tiểu, thuốc điều trị rối loạn cương, thuốc chống trầm cảm ba vòng, thuốc an thần kinh.

- Suy tim, loạn nhịp tim.

- Suy van tĩnh mạch gây ứ trệ máu ở tĩnh mạch chân.

- Bệnh nội tiết như Adison, suy giáp.

- Bệnh gây tổn thương hệ thống thần kinh: đái tháo đường (là nguyên nhân rất thường gặp gây hạ HATT), Parkinson, hội chứng Shy-Drager...

- Hạ HATT xảy ra sau ăn no.

Có thể gây tai nạn

Hạ HATT thường là nhẹ, tuy nhiên có thể là dấu hiệu của một bệnh nặng. Vì vậy khi có biểu hiện hạ HATT cần phải đi khám bệnh để tìm nguyên nhân và điều trị thích hợp.

Hạ HATT kéo dài có thể gây giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ.

Mặt khác nếu hạ HATT nặng có thể gây ngất, bệnh nhân có thể té ngã và chấn thương như gãy tay, chấn thương hông hoặc trầm trọng hơn là chấn thương sọ não. Ngoài ra người bị hạ HATT có thể gây ra tai nạn nếu đang lái xe hoặc đang điều khiển máy móc.

Điều quan trọng người bệnh nên biết là khi có biểu hiện hạ HATT thì phải nằm xuống ngay, các triệu chứng sẽ biến mất nhanh chóng. Kế đến là phải đi khám bệnh càng sớm càng tốt để xác định nguyên nhân gây ra hạ HATT và có kế hoạch điều trị thích hợp.

Người bệnh có thể tự chăm sóc bằng cách mang vớ áp lực nếu có giãn tĩnh mạch chân, thay đổi tư thế một cách từ từ, tránh nằm lâu một chỗ. Ở những người không có bệnh gì đặc biệt cần phải điều trị thì nên ăn nhiều muối và uống nhiều nước, nhất là khi tập thể dục nhiều. Tránh dùng các loại thuốc an thần và rượu. Ở những người hạ HATT sau ăn nên tránh ăn quá thịnh soạn.

BS BÙI TÚ QUỲNH - BS NGUYỄN THANH HẢI 
(Bệnh viện Cấp cứu Trưng Vương)