Tác nhân gây bệnh: Có 5 loại ký sinh trùng sốt rét gây bệnh cho người: Plasmodium falciparum (P.falciparum), P.vivax, P.malariae,P.ovale và P.knowlesi. Ở Việt nam có cả 5 loại trên nhưng 2 loại gây bệnh chủ yếu là P.falciparum (chiếm tỷ lệ cao 70-80%, thường gây SR ác tính, có thể tử vong) và P.vivax (chiếm tỷ lệ 20-30% gây SR cách nhật, SR tái phát). P.malariae có tỷ lệ thấp, P.ovale mới phát hiện (1995), P. Knowlesi chỉ mới phát hiện bằng kỹ thuật sinh học phân tử (2004).

Ký sinh trùng Plasmodium falciparum có thể gây sốt rét nặng và biến chứng dễ dẫn đến tử vong nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Dịch tễ học bệnh sốt rét:

Sốt rét được truyền từ người bệnh sang người lành do muỗi Anopheles với ba loài chính truyền bệnh ở Việt Nam: An. minimus, An. dirus, An. sundaicus.

Nguồn truyền bệnh là người bệnh còn giao bào trong máu và muỗi nhiễm ký sinh trùng sốt rét có thể truyền bệnh trong suốt cuộc đời. Máu dự trữ nhiễm Ký sinh trùng sốt rét có thể truyền bệnh trong ít nhất một tháng.

Ở Việt Nam, bệnh lưu hành chủ yếu vùng rừng, đồi, núi, ven biển  nước lợ. Bệnh xảy ra quanh năm nhưng chủ yếu vào mùa mưa. Miền Bắc  cao vào tháng 4 - 5 và tháng 9 - 10 (đầu và cuối mùa mưa) riêng tháng 6 - 7 - 8 có mưa lũ nên bọ gậy kém phát triển. Miền Nam nhiệt độ quanh năm trên 20^OC nên sốt rét quanh năm.

Sốt rét là bệnh đã được đưa vào chương trình mục tiêu Quốc gia sử dụng các biện pháp tiêu diệt muỗi và chống muỗi đốt, phát hiện và điều trị sớm các trường hợp bệnh nên tỷ lệ nhiễm và tỷ lệ chết do sốt rét đã giảm đáng kể.

Các triệu chứng của bệnh sốt rét

        Triệu chứng điển hình của bệnh sốt rét trải qua 3 giai đoạn : Rét run, sốt cao, vã mồ hôi cơn sốt kéo dài từ 2 đến 8 giờ, ngoài cơn sốt điển hình người bệnh trở lại bình thường, ngoài ra còn có các triệu chứng khác đi kèm như đau đầu, mệt mỏi, buồn nôn, đau cơ, rối loạn tiêu hóa, đau tức vùng gan…

Bệnh sốt rét được chia ra 2 thể lâm sàng:

* Sốt rét thể thông thường: Là trường hợp bệnh sốt rét mà không có dấu hiệu đe dọa tính mạng người bệnh

- Có cơn sốt điển hình 3 giai đoạn: Rét run, sốt, vã mồ hôi.

- Cơn sốt không điển hình: Sốt không thành cơn, ớn lạnh, gai rét (hay gặp ở người sống lâu trong vùng sốt rét lưu  hành). Sốt liên tục hoặc giao động trong 5-7 ngày đầu, rồi thành cơn (hay gặp ở trẻ em, người bệnh bị sốt rét lần đầu).

- Những dấu hiệu khác: Thiếu máu, gan to, lách to.

- Xét nghiệm máu có ký sinh trùng sốt rét thể vô tính hoặc test chẩn đoán nhanh phát hiện kháng nguyên sốt rét dương tính

* Sốt rét ác tính: Có các dấu hiệu dự báo như:

- Rối loạn ý thức nhẹ thoáng qua (li bì, cuồng sảng, vật vã ...).

- Sốt cao liên tục.

- Rối loạn tiêu hoá: Nôn nhiều lần trong ngày, tiêu chảy mất nước, đau bụng cấp.

- Nhức đầu dữ dội.

- Mật độ ký sinh trùng thường cao (P. falciparum ++++ hoặc  ≥ 100.000 KST/ ml  máu).

- Thiếu máu nặng : Da xanh, niêm mạc nhợt.

Tác hại của bệnh sốt rét:

            - Người mắc bệnh sốt rét thường xuyên bị thiếu máu ( người gầy, da xanh, niêm mạc nhợt nhạt).

            - Gan to, lách to dễ bị vỡ khi bị chấn thương, phù nề do suy dinh dưỡng

- Trẻ em: Thiếu máu, hôn mê, co giật, hạ đường huyết, toan chuyển hoá.

- Phụ nữ có thai: Hạ đường huyết (thường sau điều trị Quinin), thiếu máu, xảy thai,  đẻ non, nhiễm trùng hậu sản sau xảy thai hoặc đẻ non.

- Người mắc bệnh sốt rét giảm sức lao động, giảm thu nhập, đói nghèo…

- Bệnh sốt rét điều trị không triệt để sẽ trở thành nguồn bệnh lây lan trong cộng đồng và có thể trở thành ác tính gây tử vong.

Phòng bệnh sốt rét:

 Bệnh sốt rét hiện nay vẫn chưa có vác xin phòng ngừa, việc phòng chống bệnh sốt rét chủ yếu Diệt véc tơ truyền bệnh là muỗi Anopheles, để phòng bệnh sốt rét cần thực hiện một số biện pháp sau đây:

- Khống chế vật trung gian truyền bệnh

+ Diệt muỗi và bọ gậy: Phát quang bụi rậm, vệ sinh nơi ở, khơi thông cống rãnh, phun hóa chất diệt muỗi, diệt bọ gậy.

+ Tránh muỗi đốt: Ngủ màn thường xuyên, nằm màn tẩm hoá chất, dùng hương xua muỗi.

- Tránh vào vùng bệnh lưu hành

- Nếu phải vào vùng bệnh lưu hành có thể dùng thuốc dự phòng theo chỉ định của bác sỹ.

Mỗi người dân hãy thực hiện tốt các biện pháp phòng chống sốt rét đồng thời là những truyên truyền viên tích cực, góp phần vào chiến lược loại trừ bệnh sốt rét tại Quảng Ninh vào năm 2020 và những năm tiếp theo.